TURNA

Sıtkı Hocam sen küçüktün
Bilmezsin ama
Anadolu folklorunda turna kuşunun önemi ve yeri çok büyüktür.

Anadolu’da yaygın bir inanışa göre;
Turnalar uğur, bereket, mutluluk ve refahın simgesidir
Kutsal hayvanlar sayıldığı gibi, saflığın, temizliğin,
Dürüstlüğün, vefanın, sadakatın, sabrın, sevginin,
Onurun, özgürlüğün de simgesidirler.

Bu nedenle insanlar genelde onlara ilişmez,
Yuvalarını bozmaz
Kanını dökmez.

Zannım o dur ki;
Anadolu yaratıcılığının
Anadolu söyleminin en önemli ikilisi;
Türkü ve Turnadır.

Anadolu insanı türkülerle konuşmuş, türkülerle dertleşmiş,
Türkülerle hasret gidermiş,
Türkülerle acılarını, sevinçlerini dile getirmiş,
Türkülerle selâm uçurmuş o yare,
Türkülerle selâm almış o yardan.

İki turna gördüm, durur dağlarda
Seversen her daim kalma yollarda
Bizi bekleyen var bizim ellerde
Bizim ele doğru gidin turnalar

Anadolu kültüründe kutsal sayılan birçok kuş türü içerisinde turnanın ayrı ve özel bir yeri bulunmaktadır. Çünkü göklerin özgürlük sevdalıları olarak bilinen turna kuşlarının, Gök Tanrı’yı temsil ettiği varsayılmış ve ona kutsal bir kimlik yüklenmiştir. Gururlarına düşkün, son derece sade bir hayat tarzını tercih eden turnalar, gökyüzünün engin maviliklerinde uçarken, her bir kanat vuruşları müziğin notaları gibi ahenkli olduğu düşünülür.

Turnalar kimi zaman coşkunun, kimi zaman hüznün, bazen de mutluluğun habercisi olmuşlardır. Birçok halk şiirinde, özellikle halk türkülerinde duyguların anlatımında turnalar aracıdır. Turnanın türkülerde bu kadar geniş yer almasında, onun Anadolu halkı tarafından çok sevilmesi etkili olmuştur.

Turnalar bilinenin aksine oldukça büyük kuşlardır.
Turnalar göçmen kuştur
Diyar diyar gezerler, özgürlüğü simgelerler.
Sevgiliden sevgiliye haber getirirler
Gurbette kalanın
Hasret çekenin
Nazlı yardan ayrı olanın
Haberini götürür
Haberleri getirir
Kimi zaman derdi paylaşır.

Anadolu folklorunda, turna kendisinden aldığı haberi sılaya götürecek, onlardan aldıklarını da kendisine getirecektir. Turnayı gören sevgili, sevdiğinin kendisine neyi söylemesini istiyorsa, onu hissetmeye çalışacaktır. Turnanın bu özelliği ile kendisi arasında ilgi kuran ozan, acısını onunla paylaşır. O da sevdiklerinden ayrılıp gurbet ellere düşmüştür. Bu yüzden turna ile kendi arasında bir yakınlık kurar.

Allı turnam selam götür
Sevdiğimin diyarına
Üzülmesin ağlamasın
Belki dönerim yarına

Turnalar sadece haber götürmezler,
Aynı zamandan eşten, dosttan, yarandan haber de getirirler.

Kanadına göçmen bulutu takar
Şeker söyler, kaymak söyler, bal söyler
Yüce dağ başından süzülerek gelirler
Katar katar gelirler

Bitti m’ola Şam ilinin hurması
Gitti m’ola ala gözün sürmesi
Bağdat’ın Basra’nın telli turnası
Turna yârdan haber geldi eylenme

Aşına da Karac’oğlan aşına
Yeni değmiş on üç on dört yaşına
Irak değil ak pınarın başına
Turna yârdan haber geldi eylenme

Turnaların türkülerde yüklendiği bir başka fonksiyon da,
Kendileriyle dertleşme ve söyleşmedir.
Gurbette kalmış, hasret çekenler
Herhangi bir derdini paylaşmak isteyenler
Turnalarla söyleşir.

Gitme turnam vuracaklar
Kanadını kıracaklar
Seni yarsız koyacaklar

Telli turnam sökün gelir
İnci mercan yükün gelir
Elvan elvan kokun gelir
Yar oturmuş yele karşı

Mesela Sıtkı Hocam
Halk deyişlerinde turna vardır.
Türkülerde turna vardır.
Yârin yanına giden
Yâre selam götüren
Yârdan haber getiren
Bölük bölük turnalar vardır

Telli turna vardır
Telli, telli şu telli turna vardır
Allı turna vardır
Sarı turna vardır
Bir çift turna vardır

Gitme turnam vardır
Eğlen turnam vardır
Havada turna sesi vardır
Dost ilinden gelen turna vardır
Gökyüzünde bölük bölük turnalar vardır

Velhasıl kelam
Bu toprağın kültüründe turna hep vardır.

Telli turnam selam götür sevdiğimin diyarına,
Üzülmesin ağlamasın belki gelirim yanına

Sıtkı Hocam güz gelince bütün göçmen kuşlar sıcağa, Afrika’ya göçerken, turnalar Hindistan’a göçermiş. Turnalar göç ederken üçgen şeklinde grup oluştururlar, üçgenin tepesinde yani en önünde lider bulunur, öndeki liderin kanat çırpmaları; arkadakilerin özellikle en arkadaki turnaların hiç kanat çırpmadan havada kalmalarını sağlarmış. Bunun anlamı; kanatlarını sürekli ve hızlı çırpmak zorunda olan en öndeki liderin çabuk yorulması demektir.

Eşi öldüğünde eşinin başında bekleyerek
Eşinin başında beklerken kendini açlıktan öldüren
Göçmen, aşk kuşu.
Aslında ardıç kuşuna hiç benzemez turnalar

Turnalar uçar,
Yayladan geçer
Yarimi seçer
Turnalar oy

Nadir AVŞAROĞLU
Mart – 2013