YAZ SAATİ UYGULAMASI TASARRUF SAĞLIYOR MU?

Elektrik tüketiminden tasarruf sağlamak amacıyla ülkemizde ve dünyanın birçok ülkesinde yaz saati uygulanmaktadır. Uygulama kapsamında her yıl belirli tarihlerde saatler bir saat ileri alınmaktadır. Yaz saati uygulamasından amaç, yaz döneminde güneşin çok erken doğmasından dolayı sabahki bir saatlik zamanı akşam vaktine çekmektir. Ancak tüm dünyada olduğu gibi, ülkemizde de yaz saati uygulamasından en uygun şekilde nasıl faydalanılacağı tartışılmaktadır.

Tipik bir saatlik uygulamada her Mart ayının son Pazar günü bir bölgedeki yerel zaman dilimi 02.⁰⁰ iken, saatler bir saat ileri alınarak 03.⁰⁰‘a ilerletilir, böylelikle o gün yirmi üç saat olur. Aynı şekilde, her Ekim ayının son Pazar günü saat ilerletilmiş halde iken 02.⁰⁰‘ı gösterdiğinde, saatler bir saat geri alınarak 01.⁰⁰‘ı gösterecek biçimde ayarlanır, bu geri dönüşten sonraki gün yirmi beş saattir. Saat değiştirme haftasonu gecesi uygulanarak gün içindeki iş akışının bozulmasının önüne geçilir.

Yaz saati uygulamasının elektrik tüketimi üzerindeki etkilerini araştıran birçok çalışma yapılmıştır. Bazı çalışmalarda yaz saati uygulamasının elektrik tüketimini artırdığı, bazı çalışmalarda çok önemli bir değişikliğin olmadığı, birçok çalışmada ise % 1’e kadar tasarruf elde edildiği belirtilmektedir^[1].

Yaz saati uygulaması ya da gün ışığından yararlanma sanıldığı gibi eski bir uygulama değildir. İlk olarak Benjamin Franklintarafından 1784’de enerjiden tasarruf etmeye yönelik önerilen gün ışığından yararlanma, Birinci Dünya Savaşı’nda kömürden tasarruf etmek üzere kullanılmıştır. Benjamin Franklin, Amerika Birleşik Devletleri’nden Fransa’ya elçi olarak yollandığı sırada, Paris halkının mum israfını önlemesi ve gün ışığından daha çok yararlanılması fikrini ortaya koymuştur. Çağdaş yaz saati uygulaması ilk defa Yeni Zelanda’lı bir böcekbilimci olan George Vernon Hudson tarafından önerilmiştir. Vardiyalı  bir işte çalışan Hudson, böcek toplamak için yeterli zaman bulmaktaydı. Öyle ki, bu onu gün batımından önceki son saatlerin önemini sorgulamaya itti^[2].

Ancak, Birinci Dünya Savaşı’nda Almanya, müttefikleri ile beraber elinde bulunan topraklarda 30 Nisan 1916 tarihinden itibaren bu uygulamayı benimseyerek Avrupa’da bu uygulamayı kullanan ilk devlet oldu. Uygulamanın ilk kullanım amacı savaş sırasındaki kömür kullanımından tasarruf etmekti. Daha sonraları İngiltere, müttefikleri ve Avrupa’da savaşta yer almayan birçok devlet bu uygulamayı benimsemeye başladı. Rusya ve diğer ülkeler bir yıl sonra bu uygulamayı kullanmaya başlarken ABD yaz saati uygulamasını 1918 yılında kullanmaya başladı. Bu tarihten sonra birçok ülkede uygulamalar konusunda yeni kanun ve düzenlemeler yürürlüğe kondu^[3].

Günümüzde AB ülkeleri, ABD, Kanada, Meksika, Şili ve Mısır gibi birçok ülkede yaz saati uygulaması sürdürülmektedir. Fakat bunun yanında ABD, Kanada, Avustralya ve Brezilya gibi yaz saati uygulayan ülkelerin bazı eyalet ve bölgelerinde yaz saati uygulaması yapılmamaktadır. Ayrıca bu ülkelerde yaz saati uygulamasının faydalı olup olmadığı ile ilgili araştırmalar devam etmektedir. 2007 yılında ABD, uygulamanın zamanında değişiklik yaparak üç hafta daha uzatmış ve yaz saati süresini yaklaşık 8 aya çıkarmıştır.

Şekil 1: Dünyadaki Yaz Saati Uygulamaları*

*(www.enerji.gov.tr 01.01.2015)

Yaz saati uygulaması sayesinde gerçekleşen enerji tasarrufunda en büyük pay konut aydınlatmasında görülür. ABD ve Kanada’nın toplam elektrik kullanımının yaklaşık % 3,5’i (2014) aydınlatmaya ayrılır^[4]. Yaz saati uygulamasının ilk amaçlarından biri akşam kullanılan bu aydınlatma harcamalarını kısarak fazla enerji harcanımının önlenmesidir^[5]. Yaz saati uygulamasında her ne kadar enerji tasarrufu önemli bir amaç olarak gözükse de,^[6] enerji kullanım seyirleri özellikle son yıllarda büyük değişimler göstermiştir.

Elektrik kullanımı coğrafi şartlar, iklim ve ekonomik koşullara göre değişiklik gösterir. ABD Ulaştırma Bakanlığı’nın 1975’te yaptığı bir çalışmada, yaz saati uygulamasının Nisan-Mayıs dönemlerinde ülkenin elektrik kullanımını % 1 oranında azalttığını ortaya koydu^[7]. 2000 yılında Avustralya’nın bazı bölümleri kış sonunda yaz saati uygulamasına geçtiğinde o seneki elektrik tüketimi azalmadı, aksine sabahları zirveye ulaşan tüketim nedeniyle tüketim arttı^[8]. 2006-07 dönemindeki yaz sırasında Batı Avustralya’da yaz saati uygulaması, sıcak günlerde elektrik tüketimini arttırırken serin günlerde azalttı. Hatta tüm mevsim boyunca tüketim %0,6 oranında arttığı tespit edildi^[9].

2007 yılında yapılan bir çalışmada Kaliforniya’da başlayan yaz saati uygulamasının eyaletteki elektrik tüketiminde herhangi bir değişmeye neden olmadığı belirtildi^[10]. 2008 yılında ABD’nin Indiana eyaletinde yapılan bir çalışmada, 2006 yılında yaz saati uygulamasını benimseyen bu eyaletteki yıllık fatura verileri incelendi ve buradaki enerji tüketiminin azalmak yerine, fazladan açılan klimalar yüzünden % 1 ila % 4 arasında bir arttığı ortaya kondu^[11].

Almanlar gün ışığından yararlanmayı yakıt maliyetlerini azaltmak için kullanmışlardı. Fikir, saati değiştirerek suni aydınlatmayı akşamları azaltmaya dayanıyordu. Akşamları elde edilen tasarruf, sabahki harcamadan daha yüksekti. Ancak bu bir yüzyıl önceydi. Son araştırmalar, gün ışığından yararlanmanın Mart ve Nisan aylarında elektrik harcamasını ABD’de en iyi ihtimalle % 1 düşürdüğünü ortaya çıkardı. ABD Ulusal Standartlar Bürosu’nun tahminine göre ise yaz saati uygulamasının hiçbir etkisi yok.

Türkiye’de Yaz Saati Uygulaması

Türkiye’de yaz saati uygulamalarının en azından teorik olarak mevzuata giriş başlangıcı 1926’dır. Fiili anlamda uygulamaya ise 1 Temmuz 1940 tarihli Bakanlar Kurulu kararıyla geçildiğini belirten kaynaklar vardır. 1978 yılına kadar 30 derece boylamı referans noktasıyken, 1978-1984 arasında sürekli olarak 45 derecelik meridyen kullanılmış ve böylelikle GMT’ye göre fark bir saat daha artmış, yani niyet o olmasa da bir anlamda sürekli ileri saat uygulamasına geçilmiştir.

31 Ekim 1984’te Türkiye, “batı ile uyumu temin etmek” amacıyla kış saati uygulamasına tekrar geçme kararı almıştır. Yani tekrar yaz ve kış saat uygulamasına dönüşmüştür. Bu uygulama birçok olumsuz sonucu beraberinde getirmiştir. Enerji Bakanlığı çalışma öncesi yaptırdığı anketlerde halkın % 70’inin kış saatinden olumsuz etkilendiğini, % 81’inin ise yaz saatini desteklediğini saptamıştır. Yaz saati uygulaması ile yılda 131 milyon TL tasarruf yapıldığı da belirtilerek, “Asıl olan saate geçiyoruz, tüm dünya yaz saatini uyguluyor.” değerlendirmesi yapılmıştır. Enerji Bakanlığı’na göre kış saatinin dezavantajlarından biri kış aylarında yaşanan ticari sürenin az olması olup bu da ekonomiyi olumsuz etkilemektedir. Özellikle doğu illerinde kışın havanın 16.⁰⁰‘dan önce karardığı düşünülürse ticaretin yeterince gelişmemesinin sebeplerinden biri olduğu söylenebilir (www.sabah.com.tr).

Şekil 2 : Türkiye’nin Aylara Göre Güneşlenme Süreleri^[12]

Türkiye’de 1925’te çıkarılan Günün Yirmi Dört Saate Taksimine Dair Kanun’a dayanarak Bakanlar Kurulu tarafından yürütülen ileri saat uygulamasına göre; her yıl mart ayının son pazar gecesi saatler 1 saat ileri, ekim ayının son pazar gecesi de 1 saat geri alınıyor. Uygulamaya gerekçe olarak enerji tasarrufu, Avrupa ülkeleri ile saat birliği ve akşam saatlerinde enerji talebini azaltmak gösteriliyor. Mevcut uygulamayla 1990’dan bu yana yaklaşık 5 milyar kilowatsaat enerji tasarrufu sağlandığı düşünülmektedir.

1985-2014 yılları arasında yapılan hesaplamalara göre Türkiye’nin ortalama günlük güneşlenme süresi 6,8 saattir (www.mgm.gov.tr). Artan fosil yakıtları tüketimi neticesinde hava kalitesinin düşmesi gibi olumsuzluklar yer almaktadır. Türkiye’de kullanılan enerjinin yaklaşık dörtte üçü ithal edilmektedir. Bu enerjinin bir kısmı iş yerlerinde başta aydınlatma olmak üzere farklı amaçlar için kullanılmaktadır. Birçok ülkede iş saatlerinin güneş doğuş ve batış saati dikkate alınarak güneş ışığından daha fazla istifade amaçlı olarak yaz aylarında ileri saat uygulaması yapılmaktadır (www.enerji.gov.tr). Türkiye yılın 5 ayını GMT+2 olarak kış saati, 7 ayını ise yaz saati uygulaması olarak GMT+3 kullanılmaktadır. Türkiye’de yılın büyük bölümünde yaz saatinin uygulandığı görülmektedir. Yaz saati uygulaması ile yılda 131 milyon TL tasarruf yapıldığı (www.enerji.gov.tr) hesaplanmıştır.

Yaz saati uygulamasından enerji tasarrufu yapılıp yapılamayacağı ile ilgili olarak Prof. Dr. Fehim Üçışık, Türkiye’nin yeterli enerji tasarrufunu sağlayabilmesi için yaz saati uygulaması yerine sürekli ileri saat uygulamasına geçmesi gerektiğini savunmaktadır. Mevcut saat uygulamasına gerekçe olarak gösterilen Avrupa ülkeleri saat birlikteliğinin gerçekçi olmadığını belirten Üçışık, Avrupa ülkeleri için tek saat uygulaması söz konusu olmadığını belirtmektedir. Avrupa ülkelerinin de kendi aralarında farklı saat uyguladığını bildirerek, Yunanistan ve Fransa’yı buna örnek gösteren Üçışık, ayrıca, havanın erken kararmasının, iş hukuku açısından memurlar için de gece mesaisini gündeme getirebileceğine dikkat çekmektedir.

2014 yılında dönemin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız, yaz saati uygulamasının enerji tasarrufuna katkı sağladığını belirterek, “Şu ana kadar 7 aylık süre içerisinde toplam 1,7 milyar kilovatsaat enerjiden tasarrufumuz oldu. Bunun da parasal karşılığı 500 milyon lira civarında” olduğunu ifade etmiştir.

Tablo 1: Türkiye’de Yaz Saati Uygulaması ile Elde Edilen Enerji Tasarrufu (Tahmini)*

* www.enerji.gov.tr

Türkiye enerji tüketiminde büyük bir tasarruf potansiyeline sahiptir. EİE (YEGM)’nin çalışmaları, ülkede 2020 yılında 222 milyon TEP birincil enerji talebi içinde yaklaşık % 15 enerji tasarrufu potansiyeli bulunulabileceğini göstermektedir. Diğer taraftan Dünya Bankası tarafından yapılan bir çalışmada ise % 27 enerji tasarrufu potansiyelinin varlığına işaret edilmektedir (TMMOB Raporu, 2012). Bu enerji ithalatını azaltmada bir miktar da olsa katkı sağlamak için çalışmamızın konusu olan ortak saat uygulamasında değişiklik yapılmalıdır.

Ülkemizde kişi başına elektrik tüketimi 2011 yılı sonunda 3.310 kWh’e ulaşmış olmakla birlikte gelişmiş ülkelerin 8.000 kWh’den başlayan değerinin altındadır. Türkiye’de konutlarda tüketilen enerjinin miktarı, gelir gruplarına göre değişmekle birlikte, % 15-20’si aydınlatma için kullanılmaktadır. Ofis ve ticari binalarda aydınlatma, elektrik tüketiminin %30-40’ını oluşturmaktadır. (TMMOB Raporu, 2012: 113-119).

Sonuç ve Değerlendirme

Gün ışığından ne kadar çok faydalanırsak, aydınlatma için kullanılan elektrikten o kadar çok tasarruf edebiliriz. Tüm dünyada gün ışığından en fazla faydalanmanın yolları aranmaktadır. Birçok ülke, gün ışığından en yüksek faydayı sağlamak için yaz saati uygulamasına gitmektedir. Uygulama kapsamında her yıl belirli tarihlerde saatler bir saat ileri alınmaktadır.

Türkiye’nin batısında yer alan illerde güneşin doğuşu ve batışı geç olmaktadır. Türkiye’de batı illerinin toplam nüfusu ülke nüfusunun % 82’si, doğu illerinin nüfusu ise % 18’dir. Şu an uygulanan sistem ile Türkiye’nin batı illerinde toplam 6.652 saat mesai, güneş doğmadan veya güneş battıktan sonra devam etmektedir. Bu ise toplamda 277 gün gibi çok yüksek bir sayı ile gün ışığından faydalanmadan mesai yapmak anlamına gelmektedir. Ülkelerde ileri-geri saat uygulaması genelde nüfus ve ekonomik faaliyetler dikkate alınarak düzenlenmektedir. Türkiye’de hem nüfus olarak hem de ekonomik faaliyetlerin ülke içerisindeki dağılışını göz önünde bulundurduğumuzda batı illerimizin bu konularda çok önde olduğu görülmektedir^[13].

Ülkemizde hala Mart ayının son haftasından Ekim ayının son haftasına kadar ileri saat uygulaması yapılmakta olup yapılan analizler, hem doğu illeri hem de batı illeri için en uygun uygulama tespit edilmesi gerekirse, tüm ülke dikkate alındığında en uygun alternatifin, saatlerin 30 dakika ileri alınarak yaz saati uygulamasına devam edilmesi olduğu görülmektedir. Böyle bir uygulamada, konutlarda aydınlanma için kullanılan elektrikten % 10 tasarruf elde edileceği tahmin edilmektedir. Bu da tüm ülkede kullanılan elektrikten % 0,7 tasarruf edilmesi anlamına gelmektedir.

Sürekli olarak saatlerin 30 dakika ileri alınarak yaz saati uygulaması yapıldığında “güneşin doğmasından 1 saat sonra mesai” fikri de otomatikman devreye girmiş olacaktır. Bu şekilde Türkiye güneş ışığından daha çok faydalanacaktır. Bu durumda özellikle batı illerimizde kış aylarında güneşin doğması geç olduğundan sıkıntı olabileceği düşünülebilir^[14]. Ancak, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığınca, yaptığı çalışmalarda, yaz saati ile örneğin Edirne’de güneşin 08:³⁰‘da doğabileceği göz önüne alınarak mesai saatlerinin buna göre ayarlanıp (Örneğin 09:⁰⁰-18:⁰⁰ ayarlaması) çözülebileceği teklif edilmiştir (www.enerji.gov.tr).

Nadir AVŞAROĞLU
Maden Mühendisi
Kasım – 2015

1. Hill S.I., Desobry F., Garnsey E.W., Chong Y.-F., “The impact on energy consumption of daylight saving clock changes”, Energy Policy, Vol.38, pp. 4955–4965, 2010 ↑
2. James C. Benfield (2001-05-24). “Statement to the U.S. House, Committee on Science, Subcommittee on Energy”. Energy Conservation Potential of Extended and Double Daylight Saving Time. Serial 107-30. ↑
3. “Yarım saat uygulaması”. Lord Howe Island Tourism Association. ↑
4. Peter G. Neumann (2014).”Computer date and time problems”.Computer-Related Risks. Addison–Wesley. ISBN 0-201-55805-X. ↑
5. Myriam B.C. Aries; Guy R. Newsham (2008). “Effect of daylight saving time on lighting energy use: a literature review” (PDF). Energy Policy 36 (6): 1858–1866.DOI:10.1016/j.enpol.2007.05.021 ↑
6. Philip Johnston (22.01.2007). “Is it time to lighten our darkness?”. Daily Telegraph ↑
7. Peter G. Neumann (2014).”Computer date and time problems”.Computer-Related Risks. Addison–Wesley. ISBN 0-201-55805-X ↑
8. “The facts on electricity consumption and daylight saving”. Western Power. 2007-10-31 ↑
9. Wee-Kean Fong; Hiroshi Matsumoto; Yu-Fat Lun; Ryushi Kimura (2007). “Energy savings potential of the Summer Time concept in different regions of Japan from the perspective of household lighting”. Journal of Asian Architecture and Building Engineering6 (2): 371–378.DOI:10.3130/jaabe.6.371 ↑
10. Brendan Cronin; Elizabeth Garnsey (2007-10-19) (PDF). Daylight saving in GB; is there evidence in favour of clock time on GMT?. Dept. of Engineering, University of Cambridge ↑
11. David B. Belzer; Stanton W. Hadley; Shih-Miao Chin (2008) (PDF).Impact of Extended Daylight Saving Time on national energy consumption: report to Congress, Energy Policy Act of 2005, Section 110. U.S. Dept. of Energy. ↑
12. “Yaz ve Kış Saati Uygulamasının Türkiye için Değerlendirilmesi” Ali Osman Kocalar, Hüseyin Toros, Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi Cilt. 1, No. 3, S. 59-68, Aralık 2014 ↑
13. “Yaz ve Kış Saati Uygulamasının Türkiye için Değerlendirilmesi” Ali Osman Kocalar, Hüseyin Toros, Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi Cilt. 1, No. 3, S. 59-68, Aralık 2014 ↑
14. agk ↑