ODTÜ ve HOCAM KELİMESİ

Hocam,
Belki hatırlarsın
Eski günler güzel,
Doğal, içten
Ve samimiydiler

Eskişehir Yolundaki A-1 kapısından girince,
Daha ciğerlerini doldurduğun ilk solukta ODTÜ başlar.
İlk adımında hissedersin;
İnsana üniversite öğrencisi olduğunu duyumsatan,
İnsana değerli olduğunu fark ettiren,
Bir kısmı kendini derslere adamış,
Bir kısmı hayatı sonuna kadar yaşayan öğrencilere sahip,
Mezun olduktan sonra değeri daha iyi anlaşılan,
Çok uzakta olsan da hep özlediğin,
Kazandırdıkları için hep şükran duyduğun kampüs.

Mavi otobüs kapıda durur,
İçeri bir güvenlik görevlisi girer
ve o büyülü sözcüğü söyler “Hocam kimlikler”.
Yıllar sonra o kelimeyi ilk defa duyarsın.
“Hocam” kelimesi ODTÜ’lüler arasında bir şifre gibidir.
ODTÜ’lülerin birbirlerini tanıması için kullandıkları
Sıcacık, büyülü, sihirli bir kelime.
Kampüsten çıkarak tüm Ankara’ya yayılmış bir fenomen.

Ankara sınırları içinde adını bildiğiniz, bilmediğiniz herkese hocam diyebilirsiniz. Başka bir şehirde, herhangi birine gayri ihtiyari “hocam” diye seslendiğinizde, seslendiğiniz kişinin yüzündeki o garip ifadeyi görürsünüz ve nerede olduğunuzu bir kez daha anlamış olursunuz. İlk başta rahatsız etmesine rağmen güvenlik görevlisinden dolmuş şoförüne, profesöründen banka memuruna, öğrencisinden garsonuna herkes birbirine “hocam” şeklinde hitap ettiği için toplumsal, sınıfsız, eşitlikçi bir söylemdir. Aslında alışkanlık yapan durumdur. Hocam kelimesi bir jokerdir her boşluğu doldurur ve siz tüm unvanları unutup sadece onu kullanırsınız.

ODTÜ’lüler telsiz mandalı niyetine kullanırlar bu kelimeyi.
“Hocam” kelimesi kullanılmadan başlayan cümlelerin
Karşı tarafça anlaşılamayacağına dair bir önyargı dahi vardır.
Alışkanlıkların dışında, farklı, değişik, sihirli bir kelimedir “hocam”.
Karşınızdaki insan kim olursa olsun hocam dediğinizde,
Bir anda duruşu değişir.
Bir anda hoca olmuştur.
Artık karşınızdaki kişi için sorduğunuz sorunun cevapsız kalması,
İstediğiniz yardımı alamama, beklentilerinizin olmama şansı kalmamıştır.
“Hocam” kelimesi söylenildikten sonra minibüs şoförünün para üstünü vermemesi,
Kafeteryadaki kişinin tuzu uzatmasını,
Tellerin dışına kaçan topun size atılmaması söz konusu değildir.
Her kapıyı açan bir kelimedir “hocam”.

ODTÜ’ne ilk geldiğiniz günlerde herkesin ağzında olmasından dolayı özenti olduğu düşünülüp tepki gösterilir. Ama arka planını öğrenince saygı duyulur bu hitap şekline. “her insanın birbirinden öğrenecek bir şeyi vardır” felsefesinin olduğu düşünülen bu kelime, okuldaki temizlikçilerden aşçılara, öğrencilerden minibüs şoförlerine, asistanlardan hocalara herkesin birbirine aynı şekilde hitap etmesini sağlayan eşitlikçi bir kelimedir. Bazı istisnalar dışında cinsiyet ve sosyal statü farkı göstermeksizin geniş bir yaş aralığı için kullanılabilmesinin getirdiği kullanım kolaylığı nedeniyle ağıza yapışma ihtimali yüksek bir hitap şeklidir “hocam”.

İlk başlarda benimsenmesi hayli zordur. Herkesin birbirine hemşerim, birader, koçum diye hitap ettiği bir kentten geliyor dahi olsanız, ilk zamanlarda kültür şoku gibi gelir, çok özenti gelir kulağa. ODTÜ’nde birkaç gün geçer, bir türlü kullanamazsınız şu tuhaf kelimeyi, ta ki dolmuşa binene, kantinden bir şey alana, kafeteryada kuyruğa girene kadar. İlk “hocam” dediğinizde birden ODTÜ tarafından sallanmaya başlanırsınız. ODTÜ’ndeki bütün kapılar size açılır, her şey birden kolaylaşır, her yer güzel gözükür. Ardından “ben bu kelime olmadan yıllarca nasıl yaşamışım” diyerek kafa yorarsınız. Çünkü öyle önemli bir boşluğu doldurmuştur ki bu yegâne kelime! Türkçede bu kadar geniş ve değişken bir insan kitlesine daha hitap edebilecek, her türlü yaş, dil, din, ırk ve cinsiyete mal olabilecek başka da bir kelime yaratılmış mıdır bilmem…

Bir ODTÜ geleneğidir, “Hocam”. Rivayete göre ODTÜ’ndeki kedilerin bile birbirlerine “hocam” diyerek hitap ettiği söylenir. Mezunlar Derneğinde bile üyelerin çocukları, görevli personele “hocam diyerek hitap eder. Yarım yamalak türkçesi ile yabancı uyruklu bir öğrenciden duyulduğunda gülümsetir. Başka bir kente gittiğinde rahatça büfeye yanaşıp “hocam iki tost bir ayran” demeyi özlersin, askerde komutana hocam diyerek hitap edersin, evde bile annene “hocam yemek ne zaman hazır olacak” dersin. “hocam” büyüsünü kaybeder. ODTÜ’ne özgüdür.

İlk duyduğunda bu kadar itici,
Kullanmaya başlandığında bu kadar büyük bir boşluğu dolduran,
Yıllar sonra bile duyduğunda insana bu kadar sıcak gelen başka bir kelime yoktur.

Bir ODTÜ geleneğidir “hocam”.
ODTÜ’lülerin birbirini tanıması için kullandıkları bir parola.

Bu ülkede
Bu kadar sıcaklık,
Bu kadar yakınlık,
Bu kadar eşitlikçi,
Bu kadar erdemli
ve bu kadar dostluk ifade eden başka bir kelime yoktur.

Nadir AVŞAROĞLU
Şubat – 2014