İSTANBUL SANAYİ ODASI 500 BÜYÜK SANAYİ KURULUŞ LİSTESİNDE MADENCİLİK

Geçtiğimiz ay İstanbul Sanayi Odası (İSO), Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu-2014 araştırma sonuçlarını kamuoyuna açıkladı. İSO’nun açıkladığı verilere göre, sanayinin zirvesinde geçen yıl olduğu gibi bu yıl da 37 milyar 501 milyon TL’lik üretimden satışı ile TÜPRAŞ yer aldı. Net satışlarını 2013 yılına göre % 3,9 artırarak 473 milyar TL’ye çıkaran İSO 500 Büyük Sanayi Kuruluşu’nun Türkiye sanayi ihracatının % 40,7’sini gerçekleştirdi.

İSO 500 Büyük Sanayi Kuruluşu araştırmasına göre şirketler, 30 milyar TL olan esas faaliyet gelirlerinin yine yarısından fazlası olan 16 milyar TL’sini finansmana harcadı. Şirketler toplam istihdamını % 5,3’lük artışla 580 bine çıkardı. Şirketlerin duran varlıklarının toplam varlıklar içindeki payı % 50’den % 46’ya gerilerken, zarar eden şirketlerin sayısı ciddi bir azalışla 129’dan 83’e indi.

İSO 500 listesinde birçok madencilik kuruluşu da bulunuyor. Üretimden yapılan satış rakamları bazında yapılan değerlendirmede, maden üreticileri ve madencilik sektörüne doğrudan bağlı birçok firma (metal maden üretimi, çimento üretimi, cam ve seramik sanayi) her sene olduğu gibi listede yerini alırken özellikle maden üreticilerinin sıralamada geçen yıla göre geriye düşmesi dikkat çekti.

İSO araştırmasına göre 2014 yılında 500 Büyük Sanayi Kuruluşu’nun ortalama satış karlılığı % 4.7 olurken, satışlarına göre en yüksek kar sağlayan sektör % 32.1 ile madencilik oldu. Bu sektörü 28.4’le tütün ürünleri imalatı, yüzde 14.5’le de elektrik, gaz, buhar ve havalandırma sektörü izledi.

Doğrudan maden üretimi yapan toplam 22 firma listede yer alırken ilk üç sırada EÜAŞ, Eti Maden ve Tüprag yer aldılar. Bu 22 firma arasında sadece 4 kamu kurumu

EÜAŞ, Eti Maden, Soma Elektrik Üre.ve Tic. ve TTK bulunmaktadır. Çok uzun yıllar ülkemiz madenciliğinin ve kömür üretiminin lokomotif kurumu olan Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ) ile Türkiye tarihinin en büyük maden faciasının yaşandığı Soma Kömür AŞ bu yıl listede bulunmaması da hayli düşündürücü.

İSO 500 listesinde yer alan Madencilik Kuruluşları – 2014

Bu tabloda dikkati çeken en önemli konu listede ülkemizin en önemli madencilik kuruluşu olan Türkiye Kömür İşletmeleri TKİ’nin listede yer almamasıdır. Oysa İSO 2013 rakamlarına göre TKİ, 2.212.592.358 TL’lik satışı ile ilk 500 sıralamasında kamu kurumları arasında 4., tüm kurumlar arasında 26. sırada yer almıştı. TKİ’nin İSO tarafından hazırlanan ilk 500 Büyük Sanayi Kuruluşu ve ikinci 500 Büyük Sanayi Kuruluşu içinde yer almaması hayli düşündürücü olmuştur.

Konu hakkında yaptığım bir araştırmada TKİ’nin 2014 yılı faaliyet raporunda üretimden satış rakamı 2.342.530.561 olarak, yani bir önceki yıldan 129.938.203 TL. olması gerekli. Üstelik bu satıştan elde edilen gelir rakamı ile TKİ’nin İSO 500 sıralamasında geçtiğimiz yıl olduğu gibi 4. büyük kamu kurumu olarak 29. sırada yer alması gerekirdi.

Konu hakkında yaptığım incelemede, 2014 yılında Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’na bağlı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu tarafından ihtiyaç sahibi 2.149.272 aileye toplam 2.232.700 ton kömür dağıtılmıştır. Enerji ve tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada, 2003 ile 2014 yılları arasında Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Genel Müdürlüğü tarafından Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığına toplam 19 milyon 222 bin 397 ton kömür verildiği açıklanmıştır. Enerji Bakanı, TKİ tarafından Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığına verilen kömürler karşılığı Hazine Müsteşarlığından olan alacağın 2014 yılı sonu itibarıyla 2.047.489.353,77 TL olduğunu belirterek, Hazine Müsteşarlığı tarafından ödeme yapılmaktadır ifadelerini kullanmıştır.

Bilindiği gibi, geçen yıl KİT’lerin ve ilgili kuruluşların faaliyetlerinden doğan görev zararı alacağı kuruluş kayıtlarına göre 1 milyar 923 milyon 130 bin lira olarak gerçekleşti. Söz konusu dönemde Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu’nun görev zararı 734 milyon olarak gerçekleşmişti. Kurumun görev zararı nedeniyle bu yıl İSO 500 Büyük Sanayi Kuruluşu listesinde zarar ettiğinin gözükmemesi amacıyla, İstanbul Sanayi Odası’na bildirimde bulunmadığı anlaşılmaktadır.

Tüm bu gelişmelere rağmen, İSO 500 Büyük Sanayi Kuruluşu listesinde madencilik sektöründe faaliyet gösteren şirketlerden ilk ikisi kamu kurumu. Özel sektör sıralamasında ise ilk iki sırayı Tüprag ve Koza gibi altın madenciliği yapan firmalar alıyor. Üst sıralarda genellikle kömür madenciliği yapan ve enerji sektöründe yer alan firmalar bulunurken, metal madenleri ve endüstriyel hammadde üreten firmalarda listede yer alıyor.

MADENCİLİK KURULUŞLARININ 2013-14 RAKAMLARI

ÜRETİMDEN SATIŞLAR (NET) (TL)

İSO 500 Büyük Sanayi Kuruluşu listesinde yer alan madencilik şirketlerinden bir kısmı 2013 yılına oranla 2014 yılını zararla kapatırken, bir kısmı da kar ederek kapattılar. Bu tabloda en dikkat çeken rakam EÜAŞ’a ait. 2013 yılını 9.263.860.001 TL satış rakamı ile kapatan EÜAŞ’ın 2014 yılı satışları 6.707.382.164 TL’ye kadar düşmüştür. Diğer üç kamu kurumu 2014 yılında satış gelirlerini kar ile kapatırken, metal madenciliği ile iştigal eden şirketlerde genel olarak 2014 yılında daha fazla satış geliri elde etmişlerdir.

Madencilik kurumları arasında en yüksek karlılık oranı ise Eti Soda’da gerçekleşmiştir. 2013 yılında 413.757.248 TL satış yapan kurum, 2014 yılında da 534.763.313 TL satış gerçekleştirmiştir. Satış rakamını 121.006.065 TL arttıran Eti Soda, yaklaşık % 30 cıvarında bir karlılığa sahip olduğu düşünülmektedir.

İSO 500 Büyük Sanayi Kuruluşu listesinde, madencilik firması olmamalarına rağmen maden ocağı sahibi ya da maden işletmecisi olan bazı önemli sanayi kuruluşları da bulunmaktadır. Bu firmalardan; İskenderun Demir-Çelik 6.245.223.256 TL’lik satış rakımı ile 7. sırada, Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları T.A.Ş. 6.114.214.014 TL’lik satış rakımı ile 8. sırada, Çolakoğlu Metalurji 4.780.209.856 TL’lik satış rakımı ile 11. sırada, Er-Bakır 2.512.956.331 TL’lik satış rakımı ile 23. sırada, İstanbul Altın Rafinerisi 2.462.050.202 TL’lik satış rakımı ile 26. sırada, Kroman 2.353.457.343 TL’lik satış rakımı ile 28. sırada, Sarkuysan Bakır 2.290.068.925 TL’lik satış rakımı ile 29. sırada, Karabük Demir Çelik 2.170.449.862 TL’lik satış rakımı ile 32. sırada, Trakya Cam 926.987.458 TL’lik satış rakımı ile 93. sırada, Özkan Demir Çelik 652.696.500 TL’lik satış rakımı ile 141. sırada, Gübre Fabrikaları 425.338.935 TL’lik satış rakımı ile 232. sırada, Vitra Karo 404.544.285 TL’lik satış rakımı ile 248. sırada yer aldılar.

Bu durumun yanısıra, madencilik şirketi olmasalar bile önemli miktarlarda madensel hammadde üretimi yapan ya da önemli miktarda cevher zenginleştirme işlemleri yürüten çimento sanayi firmaları da İSO 500 Büyük Sanayi Kuruluşu listesinde yer aldı. Ağırlıklı olarak kalker, kil, dolomit, kireçtaşı ve demiroksit üreticisi olan çimento fabrikaları; Akçansa 1.359.866.652 TL’lik satış rakımı ile 62. sırada, Çimsa 983.140.322 TL’lik satış rakımı ile 84. sırada, Nuh Çimento 614.318.966 TL’lik satış rakımı ile 151. sırada, Aşkale Çimento 609.446.134 TL’lik satış rakımı ile 154. sırada

Limak Çimento582.538.903 TL’lik satış rakımı ile 164. sırada, Çimko Çimento 526.146.630 TL’lik satış rakımı ile 182. sırada, As Çimento 511.401.375 TL’lik satış rakımı ile 191. sırada, Limak Batı Çimento 494.313.194 TL’lik satış rakımı ile 197. sırada, Votorantim Çimento 438.010.323 TL’lik satış rakımı ile 226. sırada, Adana Çimento 430.922.218 TL’lik satış rakımı ile 228. sırada, KÇS Çimento 401.013.728 TL’lik satış rakımı ile 253. sırada, Onsa Mücevherat 289.517.740 TL’lik satış rakımı ile 361. sırada, Ege Seramik 278.911.543 TL’lik satış rakımı ile 381. sırada, Seranit Granit 247.509.926 TL’lik satış rakımı ile 432. sırada, Anadolu Cam Sanayii 236.417.722 TL’lik satış rakımı ile 448. sırada, Çimentaş 396.521.258 TL’lik satış rakımı ile 256. sırada, Konya Çimento 328.668.261 TL’lik satış rakımı ile 312. sırada, Bolu Çimento 320.220.543 TL’lik satış rakımı ile 321. sırada, Göltaş Çimento 297.511.853 TL’lik satış rakımı ile 349. sırada, Denizli Çimento 268.512.018 TL’lik satış rakımı ile 392. sırada, Traçim Çimento 264.456.735 TL’lik satış rakımı ile 400. sırada, Adoçim Çimento 246.447.572 TL’lik satış rakımı ile 437. sırada, Aslan Çimento 236.524.417 TL’lik satış rakımı ile 447. sırada yer almışlardır.

Madencilik ve madene dayalı sanayi birlikte düşünüldüğünde oluşan katma değerin GSMH içindeki payı % 12’yi bulmaktadır. Yoğun sermaye gerektiren ve ekonomik açıdan büyük işletmeler aracılığı ile yapılması planlanan madencilik sektörü giderek gerilemesine rağmen ülke sanayimizin lokomotif sektörlerinden biri olmaya devam etmektedir.

Madencilik sektöründe halen kamunun önemli bir ağırlığı olmasına rağmen, son yıllarda yapılan özelleştirmeler özel sektör lehine yapılan düzenlemelerin de İSO 500 Büyük Sanayi Kuruluşu listesinde karşımıza çıkması tesadüf değildir. Yıllardır Etibank’ın uhdesinde bulunan Eti Gümüş, Eti Bakır, Eti Krom, Eti Alimünyum ve Eti Soda özel sektöre devredilmiş, TTK’nın bazı taşkömürü sahaları ile TKİ’nin linyit sahaları da özel sektöre aktarılarak önemli sanayi kuruluşları haline gelmeleri sağlanmıştır.

Nadir AVŞAROĞLU

Maden Mühendisi

Temmuz – 2015