İSTANBUL SANAYİ ODASI 500 BÜYÜK SANAYİ KURULUŞ LİSTESİNDE ENERJİ SEKTÖRÜ

Geçtiğimiz ay İstanbul Sanayi Odası (İSO), Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu-2014 araştırma sonuçlarını kamuoyuna açıkladı. İSO’nun açıkladığı verilere göre, sanayinin zirvesinde geçen yıl olduğu gibi bu yıl da 37 milyar 501 milyon TL’lik üretimden satışı ile TÜPRAŞ yer aldı. Net satışlarını 2013 yılına göre % 3,9 artırarak 473 milyar TL’ye çıkaran İSO 500 Büyük Sanayi Kuruluşu’nun Türkiye sanayi ihracatının % 40,7’sini gerçekleştirdi.

İSO 500 Büyük Sanayi Kuruluşu araştırmasına göre şirketler, 30 milyar TL olan esas faaliyet gelirlerinin yine yarısından fazlası olan 16 milyar TL’sini finansmana harcadı. Şirketler toplam istihdamını % 5,3’lük artışla 580 bine çıkardı. Şirketlerin duran varlıklarının toplam varlıklar içindeki payı % 50’den % 46’ya gerilerken, zarar eden şirketlerin sayısı ciddi bir azalışla 129’dan 83’e indi.

Üretimden yapılan satış rakamları bazında yapılan değerlendirmede, enerji üreticisi ve dağıtıcısı şirketler enerji sektörüne doğrudan bağlı birçok firma (petrol rafinerileri, petrol şirketleri, kömür üreticileri, gaz şirketleri, enerji dağıtım şirketleri, elektrik dağıtım şirketleri, termik santraller) her sene olduğu gibi listede yerini alırken özellikle enerji üreticilerinin sıralamada geçen yıla göre geriye düşmesi dikkat çekti.

İSO 500 listesinde yer alan Enerji Sektörü Kuruluşları – 2014

İstanbul Sanayi Odası’nın (İSO) ”Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu” 2014 yılı araştırması sonuçlarında ilk sırayı geçmiş yıllarda olduğu gibi yine Türkiye Petrol Rafinerileri AŞ (TÜPRAŞ) aldı. TÜPRAŞ, 2014’te 37 milyar 501 milyon 812 bin 917 liralık net üretimden satışla birinci olurken, TÜPRAŞ’ı 10 milyar 539 milyon 302 bin 862 liralık net üretimden satışla Ford Otomotiv Sanayi AŞ izledi. Üçüncü sırayı ise 8 milyar 777 milyon 455 bin 748 lira ile Oyak-Renault aldı.

İSO’nun ”Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu” 2014 yılı araştırması sonuçlarına göre, İSO 500 Büyük Sanayi Kuruluşu listesine 2014 yılında 52 yeni firma girdi. Bunlardan 40 tanesi geçen yıl “İSO İkinci 500 Büyük Sanayi Kuruluşu” sıralamasında yer alırken, 12 firma ise 2014’te İSO 1000 dışından ilk 500 sıralamasına doğrudan girdi. 2013 yılında üçüncü sırada bulunan Elektrik Üretim AŞ (EÜAŞ) 2014 yılı sıralamasında beşinci sıraya geriledi. İlk 10 kuruluş arasına girebilen tek kamu kuruluşu EÜAŞ’ın üretimden satışları 6 milyar 707 milyon 382 bin 164 lira olarak gerçekleşti.

Araştırmaya göre 2014 yılında üretici fiyatlarıyla en yüksek katma değer oluşturan kuruluş 2013 yılında olduğu gibi TÜPRAŞ oldu. TÜPRAŞ 20 milyar 25 milyon 166 bin 12 liralık brüt katma değer ile tek başına ilk 500 kuruluşun ortaya koyduğu toplam katma değerin 2013 yılında yüzde 17,3’ünü gerçekleştirirken, 2014 yılında bu oran yüzde 15,3 olarak gerçekleşti. En fazla kar eden ilk 10 kuruluş içinde iki kamu, sekiz özel sektör kuruluşu bulundu. Kamu kuruluşları en fazla kar eden kuruluşlar arasında üçüncü ve dördüncü sırada yer aldı.

Bu tabloda dikkati çeken en önemli konu listede ülkemizin en önemli madencilik ve enerji kuruluşu olan Türkiye Kömür İşletmeleri TKİ’nin listede yer almamasıdır. Oysa İSO 2013 rakamlarına göre TKİ, 2.212.592.358 TL’lik satışı ile ilk 500 sıralamasında kamu kurumları arasında 4., tüm kurumlar arasında 26. sırada yer almıştı. TKİ’nin İSO tarafından hazırlanan ilk 500 Büyük Sanayi Kuruluşu ve ikinci 500 Büyük Sanayi Kuruluşu içinde yer almaması hayli düşündürücü olmuştur.

Konu hakkında yaptığım bir araştırmada TKİ’nin 2014 yılı faaliyet raporunda üretimden satış rakamı 2.342.530.561 olarak, yani bir önceki yıldan 129.938.203 TL. olması gerekli. Üstelik bu satıştan elde edilen gelir rakamı ile TKİ’nin İSO 500 sıralamasında geçtiğimiz yıl olduğu gibi 4. büyük kamu kurumu olarak 29. sırada yer alması gerekirdi.

Konu hakkında yaptığım incelemede, 2014 yılında Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’na bağlı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu tarafından ihtiyaç sahibi 2.149.272 aileye toplam 2.232.700 ton kömür dağıtılmıştır. Enerji ve tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada, 2003 ile 2014 yılları arasında Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Genel Müdürlüğü tarafından Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığına toplam 19 milyon 222 bin 397 ton kömür verildiği açıklanmıştır. Enerji Bakanı, TKİ tarafından Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığına verilen kömürler karşılığı Hazine Müsteşarlığından olan alacağın 2014 yılı sonu itibarıyla 2.047.489.353,77 TL olduğunu belirterek, Hazine Müsteşarlığı tarafından ödeme yapılmaktadır ifadelerini kullanmıştır.

Bilindiği gibi, geçen yıl KİT’lerin ve ilgili kuruluşların faaliyetlerinden doğan görev zararı alacağı kuruluş kayıtlarına göre 1 milyar 923 milyon 130 bin lira olarak gerçekleşti. Söz konusu dönemde Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu’nun görev zararı 734 milyon olarak gerçekleşmişti. Kurumun görev zararı nedeniyle bu yıl İSO 500 Büyük Sanayi Kuruluşu listesinde zarar ettiğinin gözükmemesi amacıyla, İstanbul Sanayi Odası’na bildirimde bulunmadığı anlaşılmaktadır.

İSO 500 Büyük Sanayi Kuruluşu listesinde yer alan enerji sektörü şirketlerinden bir kısmı 2013 yılına oranla 2014 yılını zararla kapatırken, bir kısmı da kar ederek kapattılar. Bu tabloda en dikkat çeken rakam TÜPRAŞ ve EÜAŞ’a ait. 2013 yılını 39.729.407.044 TL satış rakamı ile kapatan TÜPRAŞ’ın 2014 yılı satışları 37.501.812.917 TL’ye kadar düşmüştür. Yine aynı şekilde, 2013 yılını 9.263.860.001 TL satış rakamı ile kapatan EÜAŞ’ın 2014 yılı satışları 6.707.382.164 TL’ye kadar düşmüştür. Enerji sektörü şirketleri arasında en yüksek karlılık oranı ise İçdaş Elektrikte gerçekleşmiştir. 2013 yılında 719.850.875 TL satış yapan kurum, 2014 yılında da 1.145.149.896 TL satış gerçekleştirmiştir. Satış rakamını 425.299.021 TL arttıran İçdaş Elektrik, yaklaşık % 37 cıvarında bir karlılığa sahip olduğu görülmektedir.

Yanlış enerji politikaları ve seçim ekonomisi, kamu enerji şirketlerini vurdu. Enerji Bakanlığı’na bağlı BOTAŞ, EÜAŞ, TKİ, TTK gibi enerji ve maden şirketleri 2014 yılı için rekor zarar açıkladı. Önceki yılı 2,3 milyar lira kârla kapatan EÜAŞ, geçen yıl için 2,5 milyar lira zarar etti. BOTAŞ da aynı dönemler itibarıyla 1,5 milyar kârdan 587 milyon lira zarara düştü. TKİ ve TTK da 2014’ü zararla kapattı.

Kamu enerji şirketleri, 2014 yılı faaliyet raporlarını açıklamaya başladı. Raporlara göre yanlış enerji politikaları ve seçim ekonomisi enerji sahasında faaliyet gösteren kamu iktisadi teşebbüslerini (KİT) vurdu. Enerji Bakanlığı’na bağlı-ilgili en büyük enerji KİT’lerinden BOTAŞ (Boru Hatları ile Petrol Taşıma AŞ), Elektrik Üretim AŞ (EÜAŞ), Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu (TKİ) ve Türkiye Taş Kömürü Kurumu (TTK) gibi şirketler 2014 yılını rekor zararla kapattı. EÜAŞ geçen yıl için 2,5 milyar lirayla en fazla zarar eden kamu enerji şirketi olurken, BOTAŞ ise yılı 587 milyon lira zarar etti. Ölümlü maden kazalarıyla gündeme gelen şirketlerden TKİ’nin geçen yılki zararı 43 milyon lira, TTK’nın zararı ise 580 milyon lira oldu. Önceki yılı kârla kapatan TPAO, TEİAŞ gibi şirketler ise henüz 2014 yılı faaliyet raporlarını açıklamadı.

Bir diğer kategori olan, İstanbul Sanayi Odası (İSO) İkinci 500 Büyük Sanayi Kuruluşu araştırmasında, enerji sektöründe, ilk 100 (500-600) arasına giren şirket sayısı sınırlı düzeyde kalmıştır. İkinci 500 sanayi kuruluşu listesine Aliağa Çakmaktepe Enerji Üretim A.Ş. 167,4 milyon liralık cirosu ile 58. Sıradan girerken, Modern Enerji Elektrik Üretim AŞ 154,5 milyon liralık cirosu ile listede 106. sırada yer aldı.

SONUÇ

İstanbul Sanayi Odası (İSO) tarafından açıklanan “Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu” (İSO 500) araştırmasının 2014 yılı sonuçlarına göre, söz konusu listede yer alan şirketlerin toplam üretimden satışları 421 milyar 155 milyon 976 bin 571 lira oldu. Bu rakam, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) 31 Aralık 2014 tarihli döviz satış rakamı baz alınarak hesaplandığında yaklaşık 180,6 milyar dolara denk geliyor.

Forbes dergisinin 2015 yılı “Dünyanın En Büyük 2000 Şirketi” listesinde ise 485,7 milyar dolarla Amerikan perakende sektörünün önde gelen şirketlerinden Wall-Mart Stores ilk sırada yer alıyor. Söz konusu şirketin satışları 485,7 milyar dolar olarak kayıtlara geçerken, bu rakam ISO 500’de yer alan şirketlerin toplam satışlarının 2,7 katı düzeyinde bulunuyor. Böylece Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu’nun toplam üretimden satış değeri, Wal-Mart Stores’un sadece yüzde 37.2’sini karşılayabiliyor.

Forbes’uın “En Büyük 2000” listesinde, Wal-Mart Stores’un ardından 427.6 milyar dolarlık satışla Çinli enerji şirketi Sinopec ikinci sırada bulunuyor. Bu şirketi, 420.4 milyar dolar satışla Hollandalı enerji şirketi Royal Dutch Shell, 376.2 milyar dolarlık satışla Amerikan enerji şirketi Exxon Mobil takip ediyor. Listenin 5’inci sırasında ise İngiltere’de enerji sektöründe faaliyet gösteren BP yer alıyor. Bu sonuçlarla Forbes’un listesinde ilk beş sırada yer alan şirketlerin 4’ünün enerji sektöründe faaliyet gösterdiği dikkati çekiyor.

Türkiye’de özelleştirmeler yapılsa da enerji sektöründe önemli mal ve hizmetler kamu şirketleri eliyle yürütülüyor. Kısaca KİT olarak adlandırılan kamu iktisadi teşebbüsleri, kamusal kaynakları kullanarak ekonomik faaliyet gösteren kamu kuruluşları olarak tanımlanıyor. Türkiye enerji sektöründe EÜAŞ yaklaşık yüzde 30 pazar payı ile en büyük üretici olup, BOTAŞ’ta doğalgaz pazarının yüzde 80’e yakınını elinde tutuyor. Benzer şekilde TPAO, TTK, TKİ, TEİAŞ gibi kuruluşlardan enerji ve maden sektöründe faaliyet gösteren devletin önemli şirketleri arasında yer alıyor.

Büyük kamu enerji şirketleri geçen yıl rekor zarar yaptı. 2014 yılının seçim dönemi olması, enerji KİT’lerinin mali yapısını bozdu. Faaliyet raporlarında yer alan “ayrıntılı gelir-gider tabloları”nda (net dönem kâr veya zararı) incelendiğinde, şirketlerin bozulan mali yapıları bütün ayrıntılarıyla ortaya çıkıyor. 2013’ü büyük kârlarla kapatan enerji KİT’leri geçen yıl zarara geçti. Bazı KİT’ler de zarar etmese de kârlılıklarında önemli düşüş yaşadı.

Nadir AVŞAROĞLU
Maden Mühendisi
Haziran – 2015