TURNA II

Turna, Orta Asya’dan Japonya’ya oradan da Kore’ye kadar geniş bir kuşakta kutsal olarak kabul edilmektedir. Aynı zamanda turna, Alevilik ve Bektaşilik kültüründe de çok önemlidir. Alevîlikte turna ve güvercin kutsal sayılan iki kuştur. Bu kuş, Alevi-Bektaşi folklorunda da önemli bir rol oynar ve Hz. Ali’yi temsil eder. Rivayet o dur ki; Hz. Ali öldüğünde sesi turna kuşuna geçmiştir. Bugün hala turnaların ötüşü Ali’nin sesini, insanlara iletir.

Hazreti Şah’ın avazı
Turna derler bir kuştadır
Asası Nil deryasında
Hırkası bir derviştedir

Asa yer belirtir,
Kişinin asasının bulunduğu yer
Mekanının olduğu yerdir.
Bir kişinin hırkasını giymek
Onun yolunda olmak,
Onun düşünce ve inancını paylaşmak demektir.
Batı uygarlığında Hermes,
Doğu ve İslam aleminde İdris Peygamberdir.
Burada Hz. Ali ile özleşleştirilen İdris Peygamberdir.

Yemen ellerinden beri gelirken
Turnalar Ali’mi görmediniz mi?
Havanın yüzünde semah dönerken
Turnalar Ali’mi görmediniz mi?

Cemin önemli bir unsuru olan semahlardaki hareketlerin her birinin ayrı ve özel bir anlamı bulunmaktadır. Turna Semahı ise, turnanın uçuşunu çağrıştırır. Turnaların gökyüzündeki hareketlerini yansıtan figürlerle semah dönen, döndükçe yükselen canlar Hakla buluşurlar. Turna semahı, bu buluşmayı anlatır.

Gitme turnam gitme, nerden gelirsen?
Sen nazlı canana benzersin turnam
Her bakışta beni, mecnun edersin
Tabibe lokmana benzersin turnam

Sarı turnam sinem yaralandı mı
Hiç el değmeden de iniliyorsun
Sarı turnam sinem yaralandı mı
Yoksa ciğerlerin parelendi mi?

Alevi inancında Hoca Ahmet Yesevi’nin dinsel simgeselliği Turna ile özdeşleştirilmiştir. Türkülerimizde adı sıkça geçen turnanın her türküde farklı bir anlam bütünlüğü içinde kullanılır. Göç eden kuşlar olduklarından sevgiliye hasret duyguları bu kuş aracılığıyla ifade edilir.

Aman turnam aman aman Alimisin sen
Yoksa hünkar Hacı Bektaş Velimisin sen
Ali sevilmez mi hey hey delimisin sen

Bir çift turna gördüm Kabe yolunda
Seversen Mevlayı kalma yollarda
Bizi bekleyen var Kabe yolunda
Muhammede doğru uçun turnalar

Öncelikle turna simgesini anlamak için Şaman kültürüne gitmek gerekir. Eski Orta Asya geleneklerinde Şaman kültürünün çok büyük bir önemi vardır. Bu dönem geleneklerinde “ruh” genelde “kuş” ile simgelenirdi. Zaten daha sonraki birçok inanca ruh’un kuş ile özdeşleştirilerek kullanım, bu dönemlerdeki yaygın inanca dayanır.

Türkistan diyarının ünlü Piri Ahmet Yesevi bir gün Horasan Erenleri’nden bir davet alır. Bir yerde buluşmak isterler. Bu toplantıya gitmek üzere Horasan Erenleri turna görünümüne girerler ve Semerkant yakınlarında Amü ırmağının kıyısına konarlar. Ahmet Yesevi de buraya gelerek Horasan Erenleriyle buluşmuştur.

Turna;
Horasan Erenleri’ni simgeler
Ahmet Yesevi’yi simgeler
Yerine göre Turna Ali’yi simgeler
Yine yerine göre Turna İnsan-ı Kamil’i simgeler
Tanrısal ruhu simgeler.

Turna kuşu,
Gökyüzünde
Evren’in,

İnsan ise
Yeryüzünde
Turna’nın dansınıYapageldi binlerce yıl

Evren semah döndü,
Turna semah döndü,
İnsan semah döndü.

Nadir AVŞAROĞLU
Mart – 2013